مناسب­ ترین روش‌ جایگزین تنبیه چیست؟

 یک از روش­ های جایگرین تنبیه در کودکان، استفاده از پنج گام اساسی تا جبران خطا توسط کودک است.
 

چکیده : هرچند در مسیر تربیت کودک، گاهی به تنبیه نیاز هست؛ اما باید به این نکته توجه داشت که این عمل، اگر با ظرافت و سنجیدگی انجام نشود، آثار منفی فراوانی به دنبال خود دارد. در این مقاله به روش­ هایی جایگزین تنبیه در کودکان اشاره می­ کنیم. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1002 / تخمین  زمان  مطالعه 5 دقیقه

در مسیر تربیت کودک، به تنبیه نیاز هست؛ اما باید در نظر داشت که این عمل، اگر با ظرافت و سنجیدگی انجام نشود جنبه‌های منفی فراوانی هم دارد.

افزایش اضطراب و کاهش اعتماد به نفس
تنبیه شدید، موقتاً بدرفتاری کودک را متوقف کرده، باعث تسکین فوری والدین می‌شود، ولی در واقع اضطراب او را به همراه دارد، لذا نمی‌تواند قواعد اخلاقی مورد نظر را بیاموزد. اضطراب ناشی از تنبیه، اعتماد به نفس او را پایین می‌آورد و موفقیت در زندگی آینده‌اش را به خطر می‌اندازد.

انزوا و گوشه­ گیری از خانواده و دوستان
 از طرفی، طفل از والدین تنبیه‌کننده دوری می‌گزیند؛ زیرا به اعتقاد او، تنبیه ناعادلانه است. بنابراین در حالی که از آن‌ها کینه به دل می‌گیرد، با فرار از زیر بار اطاعت، سعی در انتقام‌گیری کرده و در مقابله با همسالان از شیوه سیلی زدن، داد و فریاد زدن و زورگویی استفاده می‌کند؛ این عمل موجب فاصله‌گیری دوستان و به انزوا کشیدن او خواهد شد.

تحقیر شخصیت
هم چنین به جهت تحقیر شدن شخصیتش، که ناشی از تنبیه بدنی است، زیردست بار آمده، اجازه می‌دهد دیگران به او زور بگویند. در آینده نیز این فرد، رفتار خشونت‌آمیز را در مورد فرزندان خود به کار خواهد گرفت.

با برقرار کردن رابطه‌ای مناسب با کودک، ارائه الگوهایی برای رفتار مناسب، آگاه ساختن بیش از موقع در مورد نحوۀ رفتار کردن و تحسین هنگام انجام رفتار خوب، می‌توانید کردار خوب را در وجود او تثبیت کنید و به جای تنبیه بدنی، روش‌های دیگر را ـ که بیان شد ـ به کار بگیرید، تا آثار تنبیه بدنی گریبان‌گیر کودک و خانواده نشود.

در ذیل به روشی که می‌توان جانشین تنبیه کرد، اشاره می‌شود:

گام اول: کنترل واکنش­ های احساسی توسط والدین
اگر واکنش‌های احساسی خود را کنترل کنید، به گونه‌ای که هیچ فردی، حتی فرزند نتواند شما را به احساس، تفکر یا عمل خاصی وادار کند، می‌توانید با تمرکز کردن بدانید چه کاری بهترین تأثیر را بر کودک داشته، آن را انجام دهید.

گام دوم: حفظ خونسردی والدین
حفظ خونسردی در مواقعی که او خطایی را انجام می‌دهد بسیار اهمیت دارد؛ مثلاً اگر ناخودآگاه اشتباهی انجام دهد، خودش نیز از این اتفاق ناراحت است.

گام سوم: احساس همدردی والدین با کودک
 در این میان، احساس همدردی شما، بیشتر مؤثر است تا تنبیه، که احساس پشیمانی را در او زائل کرده و او را به جرّ و بحث وامی‌دارد. لذا اگر عذرخواهی کرد، عذر او را بپذیرد که در قرآن آمده است: «وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ إِنَّ ذلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»؛[1] کسانی که شکیبایی و عفو کنند از کارهای پر ارزش است.

 گام چهارم: در اختیار دادن فرصتی برای جبران
پس بعد از حفظ خونسردی و احساس همدردی، انتظارات خود را جزء به جزء شرح داده و به کودک نشان دهید که چگونه می‌تواند خطاهای خود را جبران کند؛ سپس به او فرصت داده تا در پی جبران برآید؛ مثلاً اگر روی کاناپه آشغال ریخته شده و نمی‌دانید مقصر کیست، چارۀ آن تحقیر و یا سرزنش کردن نیست بلکه باید گفت: من نمی‌خواهم بدانم که این کار را چه کسی کرده، من دوست دارم دیگه این کار انجام نشه. حالا من هر دوی شما را احتیاج دارم که آشغال‌ها را از روی کاناپه تمیز کنید.

 گام نهایی: احساس اعتماد و اعتماد متقابل بین والدین و کودک
اگر در برابر خطای طفل: ـ با او محترمانه برخورد کنید؛ ـ دربارۀ احساس و احتیاجاتش به صورت کوتاه و واضح با او صحبت کنید؛ ـ سپس دربارۀ احساس احتیاجات و انتظارات خود، به او بگویید؛ ـ بعد از کودک بخواهید راه‌حل‌های خود را بگوید؛ ـ سپس به بهترین شیوه عمل کنید. تأثیر مثبتی در عدم تکرار آن خواهد داشت.[2]
 

به عقیده ژان ژاک روسو: هنگامی که طفل به دنیا می‌آید فریاد می‌زند، دورۀ شیرخوارگی را به گریه کردن می‌گذراند. گاهی او را می‌جنبانند یا نوازش می‌کنند تا آرام شود. گاهی او را تهدید می‌کنند یا کتک می‌زنند تا سکوت کند. یا به میل فرزند تن در می‌دهیم یا به آنچه مورد نظر خودمان است عمل می‌کنیم. یا تسلیم هوا و هوس‌های او می‌شویم یا او را تسلیم هوا و هوس‌های خود می‌سازیم. حد وسطی در بین نیست. یا باید فرمان بدهد یا اطاعت کند. بنابراین اول چیزی را که می‌فهمد معنای اربابی و بندگی است. گاهی بیش از آن که گناه خود را بداند یا حتی بیش از آن که گناهی از وی سر بزند، مجازاتش می‌کنیم، بدین طریق در همان اوّلِ طفولیت، سموم بوالهوسی، خودخواهی، کینه، ظلم و سایر شهوات و نفسانیات را، در دل صاف او می‌ریزیم و بعدها پیدایش این رذایل را به طبیعت او نسبت می‌دهیم؛ به عبارت دیگر، آن‌ها را شریر بار می‌آوریم و بعد شکایت می‌کنیم که چرا شریر هستند.[3]

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.